Nowa Gazeta Praska

W 2009 r. z różnych form pomocy udzielonej przez Ośrodek Pomocy Społecznej na Pradze Północ skorzystało ok. 4 tysięcy rodzin, co stanowi ok. 8 tysięcy osób - o szczegółach tej działalności rozmawiamy z dyrektorem OPS Praga Północ Wojciechem Gajewskim.

Jakie warunki musi spełniać osoba lub rodzina ubiegająca się o pomoc OPS?

Każda osoba stojąca wobec problemów życia codziennego, z którymi sobie nie radzi i nie potrafi ich rozwiązać - może zwrócić się z prośbą o pomoc. Pomoc społeczna adresowana jest do osób, których egzystencja jest w jakikolwiek sposób zagrożona. Kieruje się ona jednak zasadą wykorzystania w pierwszej kolejności własnych możliwości i zasobów (w tym rodziny i bliskich).

Zakłada się przy tym ścisłą współpracę podopiecznego z pracownikami pomocy - jej brak może stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia. Podstawowa zasada ustawowa to kryterium dochodowe. Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje:

- osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 477 zł.;
- osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 351 zł.

Ponadto muszą występować takie dysfunkcje jak np.: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, niepełnosprawność lub wielodzietność rodzin, alkoholizm lub narkomania w rodzinie, zdarzenie losowe, sytuacja kryzysowa, klęska żywiołowa itp. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pomoc mogą otrzymać również osoby, których dochód przekracza kryterium ustawowe jw.

Komu przysługuje pomoc?

Świadczenia pieniężne dzielą się na kilka kategorii. Zasiłek stały przyznawany jest osobie dorosłej, która legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, osobie w wieku emerytalnym (kobieta powyżej 60 r.ż., mężczyzna powyżej 65 r.ż.) bez wypracowanego dochodu własnego lub gdy jest on niższy od wymaganego w kryterium. Kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł. m-cznie, ani wyższa niż 444 zł.

Kolejna forma to zasiłek okresowy, który przysługuje głównie ze względu na długotrwałą chorobę, bezrobocie, możliwość nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych. Czas jego przyznania ustala Ośrodek na podstawie okoliczności sprawy, a jego kwota nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie. Najbardziej istotną i rozpowszechnioną formą pomocy materialnej są zasiłki celowe.

Zgodnie z ustawą zasiłek celowy może być przyznany na zaspokojenie niezbędnych potrzeb. W praktyce świadczenie to uruchamia się przede wszystkim na zakup żywności, leków, odzieży, obuwia, środków czystości, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, pokrycie należności związanych z użytkowaniem lokalu. Duża część środków przyznawana jest na ogrzewanie lokali (węgiel, energia, gaz) ze względu na starą, nieremontowaną zdewastowaną infrastrukturę mieszkaniową. Ważną pozycję w katalogu świadczeń zajmuje pomoc w formie posiłków. Dotyczy to zarówno świadczenia w postaci gorącego posiłku dla dorosłych, jak i pokrycie kosztów wyżywienia dzieci głównie w szkołach ale też i w przedszkolach i żłobkach. W 2009 r. Ośrodek zapewnił posiłek w placówkach szkolnych i opiekuńczych dla ok. 1 tys. dzieci oraz w punktach żywienia wyłonionych w drodze przetargu dla ok. 400 dorosłych osób.

Z innych świadczeń Ośrodek zajął się m.in. sprawianiem pogrzebów dla osób samotnych, nieubezpieczonych (ok. 50 osób) pokryciem wydatków związanych ze zdarzeniami losowymi (np.: pożar) czy też zasiłków w formie biletów kredytowych. Zaznaczam, że każda pomoc musi być poprzedzona wywiadem środowiskowym, przeprowadzonym przez pracownika socjalnego w miejscu pobytu osoby ubiegającej się o pomoc. Wywiad ma na celu zbadanie sytuacji rodzinnej, mieszkaniowej, zdrowotnej, materialnej, zawodowej.

Konkretnie: czy OPS może pomóc osobie mającej ponad 80 lat, niesprawnej, która wróciła ze szpitala i potrzebuje opieki, a emerytura nie wystarcza na umieszczenie w specjalnej placówce?

Jak najbardziej. W oparciu o zgłaszane przypadki pracownik socjalny niezwłocznie przeprowadza wywiad środowiskowy, gromadzi niezbędne dokumenty (w tym zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia) i proponuje kolejną formę pomocy, jaką są usługi opiekuńcze. Usługi te w imieniu Ośrodka pełnią opiekunki zatrudnione przez wyspecjalizowaną agencję usług opiekuńczych wyłonioną w drodze przetargu. W oparciu o stan zdrowia klienta, przyznajemy mu usługi gospodarcze lub dodatkowo pielęgnacyjne, odpowiednią ilość dni i godzin tych usług oraz zakres czynności, jakie ma wykonywać opiekunka. W 2009 r. tą formą pomocy objętych było prawie 400 osób.

Niektóre niekorzystne zjawiska społeczne widoczne wśród mieszkańców dzielnicy Praga Północ, jak: starzenie się społeczeństwa, zjawiska patologiczne, ograniczony dostęp do usług medycznych, częste przypadki izolacji społecznej, rodzinnej powodują, że zapewnienie usług opiekuńczych jest bardzo znaczącym zadaniem, przed jakim stoi i stać będzie OPS.

Czy OPS ma personel wystarczający dla pełnienia tak różnorodnych zadań dla szerokiego grona potrzebujących?

Zgodnie z ustawą, na jednego pracownika socjalnego winno przypadać 2 tys. mieszkańców gminy/dzielnicy. Według tej normy brakuje nam 2 pracowników. Jednak wskaźnik ten nie bierze pod uwagę natężenia populacji z danego terenu korzystającej z pomocy społecznej. A ilość takich rodzin i osób z terenu Pragi Północ "niechlubnie" bije na głowę niejedną dzielnicę czy gminę.

Czy Ośrodek Pomocy Społecznej korzysta z pomocy wolontariuszy?

OPS Praga Północ od 2006 r. formalnie przystąpił do programu "Wolontariat w Ośrodkach Pomocy Społecznej", realizowanego przez Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu. Zgodnie z założeniami programu wyłowiono 3 pracowników socjalnych, którzy poprzez udział w licznych profesjonalnych szkoleniach przygotowali się do funkcji koordynatorów wolontariatu w OPS, które pełnią obecnie. W wyniku ich działań powstało w Ośrodku Północnopraskie Centrum Wolontariatu. Efektem pracy koordynatorów było w 2009 r. przysłanie do pracy w wolontariacie 35 osób (realizowane zadania na rzecz osób potrzebujących w zakresie m.in. pomocy dzieciom w nauce, codziennej pomocy osobom starszym i niepełnosprawnych, praca z rodziną). Liczna grupa wolontariuszy brała udział w różnych projektach realizowanych w Ośrodku.

W zdecydowanej większości przypadków udało się dostosować umiejętności i czas, którymi dysponowali wolontariusze do wymogów osób, które z ich pomocy korzystały.

W 2009 r. pozyskaliśmy również dwie firmy (Leroy Merlin i RWE), które w formach wolontariatu pracowniczego realizowały zadania wspomagające nasze ośrodki wsparcia (Dom Samotnej Matki i Dziecka).

Na czym polega praca socjalna, pomoc specjalistyczna?

Praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom bez względu na posiadany dochód. Jest ona świadczona na rzecz poprawy funkcjonowania osób w ich środowisku lokalnym w celu rozwinięcia się lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej.

Tak szerokie spectrum działań wymaga od pracownika socjalnego wyjątkowych umiejętności i kwalifikacji. Wspomaga ich w tych działaniach nasz Dział Pomocy Specjalistycznej ze swoją ofertą poradnictwa specjalistycznego tj. prawnego, psychologicznego, rodzinnego, związanego z przemocą w rodzinie, niepełnosprawnością, bezrobociem itp.

I tak poradnictwo prawne realizowane jest poprzez udzielenie informacji o obowiązujących przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, kpa, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów. Poradnictwo psychologiczne to proces diagnozowania, profilaktyki i terapii, zaś poradnictwo rodzinne obejmuje szeroko rozumiane problemy funkcjonowania rodziny, w tym problemy wychowawcze w rodzinach naturalnych i zastępczych, kwestie przemocy w rodzinie, problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także terapię rodzinną. Inną formą pomocy niepieniężnej jest interwencja kryzysowa - zespół różnorodnych działań, podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu.

Czy kontynuowany jest program, o którym pisaliśmy w ubiegłym roku?

Od 2008 r. realizujemy projekt systemowy w ramach PO Kapitał Ludzki współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Są to znaczne środki pozyskane z UE (jak na możliwości OPS), które możemy wydatkować we właściwy sposób. Dla przypomnienia: w pierwszym roku nasz projekt był nakierowany na młode, samotne, długotrwale bezrobotne matki.

W 2009 r. skupiliśmy się w ramach projektu "Z rodziną mogę więcej" na rodzinach wieloproblemowych, z reguły pełnych. Uczestniczyło w nim 45 osób wytypowanych z 25 rodzin. Rodziny cechowała złożoność i wielkość problemów, które są wynikiem niskiego poziomu wykształcenia, braku kwalifikacji zawodowych, długotrwałe uzależnienie od pomocy Ośrodka. Pracowaliśmy zarówno z dorosłymi, jak i dziećmi. Prowadzone były konsultacje indywidualne z doradcą zawodowym, warsztaty aktywnego poszukiwania pracy, autoprezentacje, psychoterapia indywidualna, warsztaty komunikacji interpersonalnej, trening asertywności, warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodzin, różne kursy zawodowe dostosowane do chęci i predyspozycji uczestników.

W ramach projektu odbył się piknik z udziałem rodzin, wyjazd integracyjny pn.: "Otwieramy nowe możliwości", uruchomiono "Klub Samopomocy Rodzinie" - miejsce przyjazne i bezpieczne dla rodziny. Mam nadzieję, że będziemy ten projekt kontynuować do 2013 roku. Przynosi naprawdę dobre efekty. Wiele osób, z którymi pracowaliśmy, usamodzielniło się. Właśnie o to chodzi, by te osoby wyszły z systemu pomocy społecznej, by pewnie weszły na własną drogę życiową. Kolejny projekt, jaki stworzyliśmy nosił nazwę "Centrum Wsparcia Rodzicielstwa Zastępczego". Był to projekt konkursowy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, kierowany do rodzin zastępczych zamieszkałych w Dzielnicy Praga Północ (takich rodzin na terenie Dzielnicy jest ponad 100 - głównie rodziny zastępcze spokrewnione). Głównym celem było kompleksowe wsparcie i wzmocnienie w funkcjonowaniu rodzin zastępczych poprzez zwiększenie kompetencji wychowawczych rodziców zastępczych oraz poprawę relacji rodzic - dziecko. Zostało to zrealizowane poprzez zorganizowanie wsparcia psychologicznego rodziców i dzieci w ramach dyżurów psychologa, poradnictwa indywidualnego, terapeuty rodzinnego, udział w warsztatach umiejętności wychowawczych i komunikacji interpersonalnej oraz treningu asertywności zorganizowanych podczas 3-dniowego wyjazdu integracyjno - terapeutycznego, a także stałego dostępu do pedagoga w ramach indywidualnych konsultacji.

Kolejnym zrealizowanym celem była organizacja zajęć edukacyjno - rozwojowych dla dzieci (wyrównywanie szans edukacyjnych i społecznych dzieci). Zrealizowano również działania w ramach promocji rodzicielstwa zastępczego (ulotki informacyjne, organizacja festynu). Projekt się udał. W tym roku złożyliśmy go ponownie.

Przeszedł w konkursie, dostaliśmy środki, znowu pomagamy rodzinom zastępczym. Grupa tych rodzin w tym czasie bardzo się do siebie zbliżyła.

Jakie zmiany dostrzega Pan w dziedzinie pomocy społecznej?

Na podstawie swojej długoletniej pracy w pomocy społecznej, również w charakterze pracownika socjalnego stwierdzam, że kiedyś ta pomoc wyglądała zupełnie inaczej. Jej adresatami byli głównie renciści, emeryci, osoby bez dochodu, osoby niepełnosprawne. Kwalifikacje zawodowe pracowników pomocy też przedstawiały wiele do życzenia. Radykalna zmiana nastąpiła po wprowadzeniu nowej "Ustawy o pomocy społecznej" oraz przeniesieniu OPS-ów z resortu zdrowia do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Od pracowników pomocy społecznej zaczęto wymagać odpowiednich kwalifikacji, często bardzo specjalistycznego przygotowania zawodowego na poziomie wyższym i podyplomowym. Również rozszerzyła się bardzo kategoria osób korzystających z pomocy społecznej, całe grupy rodzin: niepełnych, niewydolnych wychowawczo, patologicznych, z uzależnieniem.

Zaczęto otwartym tekstem mówić i działać w dziedzinie przemocy. Oferta OPS nie ogranicza się do przyznawania świadczeń pieniężnych, ale też do różnego rodzaju świadczeń pozamaterialnych, bardzo szeroko rozumianej pracy socjalnej i poradnictwa specjalistycznego. Są możliwości tworzenia i realizowania projektów i programów społecznych, prowadzenia ośrodków wsparcia. Zaczęto promować i dostrzegać rolę zawodu pracownika socjalnego.

Ilość osób korzystających z pomocy OPS Praga Północ nieznacznie spadała od ok. 5 lat. Natomiast w roku 2009 ten spadek został zahamowany. Decydujące znaczenie miały tu, jak się wydaje, niepokojące zjawiska gospodarcze (kryzys gospodarczy), a co za tym idzie i społeczne (np.: bezrobocie). Skutki tych niekorzystnych zjawisk będą również oddziaływać w tym roku, a zapewne i w przyszłym.

W związku z tym bardzo niepokoją nas przymiarki do przyszłorocznego budżetu, w którym planuje się zmniejszenie środków na pomoc społeczną. W kontekście zadań obligatoryjnych i fakultatywnych, nałożonych na OPS-y, ich wykonanie może stać się nierealne.

My wiemy, w jakiej skali mieszkańcy potrzebują pomocy i jaką grupę musimy nią objąć. Wiemy, że ta pomoc kosztuje coraz więcej: leki, opał, żywność, energia. A pieniędzy niestety nie przybywa, lecz ubywa.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Zofia Kochan